KUATIAÑE’Ẽ

HE’ISÉVA
Ha’e marandu mbohasaha itujavéva. Kuatiañe’ẽ ha’e avei upe mba’e omoaguíva tapichakuérape ikatu’ÿva oñomongeta ojovake térã pumbyry rupi.

KUATIAÑE’Ẽ RETEPY
Mo’akã (Encabezamiento)
Tenda ha arange
Mávape ohejai ha moõpa oiko
. Maitei’ypy
Hetepy (Texto o cuerpo)
Ñe’ẽ’apesã ñepyrũgua
Ñe’ẽ’apesã marandugua
Ñe’ẽ’apesã pahagua
Mohu’ã (Cierre)
Maiteipaha
Teraguapy

TECHAPYRÃ
Mo’akã
Tenda ha arange
La Paz, 23 jasypo 2008
Mávape ohejai ha moöpa oiko
Angirû Rubén Gómez
Maitei’ypy
Mbo`ehára katupyry ha marangatu:
Hetepy
Ñe’ẽ’apesã ñepyrũgua
Tuicha vy’a reheve ahai ndéve ko kuatiañe’ẽmi ñepyrũrãme romomaiteî haĝua ha upekuévo amombe’u haĝua ndéve mba’éichapa ohohína che ñemoarandu ajapova’aína ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANÍme.
Ñe’ẽ’apesa marandugua
Ajevývo táva Los Cedráles gui ha amohu`âvo che ñemoarandu Mbo`ehára 1º ha 2º Mbo`esyry`atýpe ĝuarâ, añepy’amongetákuri mba’épa ajapokuaa che rekovégui ha heta rire aiporavo ko mbo’esyry Guarani Ñe’ẽ Mbo’éhararã. Ko’ága ahaívo ndéve ko kuatia-ñe’ẽ chemandu’ákuri mba’éichapa hetaite reporandu’akue chéve mba’érepa aiporavo ko mba’e kóva. Ha péina ko kuatiañe’ẽme, mbykymi jepe, ambohováita ndéve.
Nde ha che jaikuaa porã mba’éichapa heta ára ñane retãme ojepurúkuri españa ñe’ẽ año oñehekom-bo’egua’u hagua ñane retãyguápe ha upe mba’e ojejapóvo mba’eve ndojehupytýikuri, hetahetave uvei umi oñemoarandu’ŷva térã katu umi ohejareíva mbo’ehao nahesakãigui chupekuéra umi mba’e ome’ẽva. Áĝa katu, oñembo’évo mitãme iñe’ẽteépe -Guarani térã Castellano- jahechakuaa mba’éichapa ha’ekuéra añetehápe oñembokatupyry ha iñarandu ñepyrũ hikuái. Ko’ã mitã oñehekombo’éva Guarani ñe’ẽme niko hetia’e, hekorory ha imarangatuve hesakãgui chupekuéra umi mba’e ome’ẽva. Ha upéi -osẽvo mbo’ehaógui ha oguahẽvo hogakuérape- ojehu upe iporãvéva. Umi mitã oikũmbýgui umi mbo’epy pyahu ome’ẽva’ekue upe árape, ohekombo’e -ha’ekueraháma- hogayguakuérape.
Amombe’úvo ndéve ko che remiandu oiméne hesakãmive ndéve mba’érepa añemoarandu Guarani ñe’ẽme. Áĝa ae ha’ekuaa ndéve añeñanduporãha ikatútagui aipotyvõ tekombo’e rupive ñane retãme. Ndaipóri ambue tape, upévare ha’ekuaa avei ndéve avañe’ẽ rupive ikatutaha ñamotenondeve ñane retãme.
Ñe’ẽ’apesa pahagua
Amondohóvo ko che remiandu, ajerure Túpame oñangareko haĝua nderehe ha nde rogayguáre ha tomyanyhẽ pende rekove vy’a, tesãi ha mborayhúgui.
Mohu’ã
Maiteipaha
Nemomaitei py’arorýpe
Teraguapy
Oscar Teodoro Martínez Campuzano

Óga

Oñemopu’ãvo oñemohendava’erã tekotevẽháicha ani haĝua yvytu vai ojeity hi’ári. Oĩ óga ojejapóva mbokaja yguégui ha oñemo’ã kapi’íva; ha upéicha avei ojogapóva ipyahuveháicha, oipurúmava yvy’atã (ladrillo) ha yvyrajegua. Óga oñemboja’o kóicha: tataypy, ñaimeha térã jahuha, kotykeha, kotykaruha ha guataha. Ogapypegua katu ko’ãva: tupa, kochõ ha aramboha; kyha, karameĝua, tataindy renda, lampiũ; mesa, apyka, apykape, apykapuku, kambuchi, tembipuru; angu'a, ña'ẽmbe, yrupẽ, ajaka, y’uha, hy'a, yrenda ha kanéka.
Óga ha'e pe tenda oiKohápe tekovekuéra terä Yvypóra, terâ Ava kuéra ipehenguekuéra ndive. Ko ñe'êreheve oñembohéra jepi avei Mymba-Tekoha, oiKohápe mymba kuéra, taha'e sarigue, terâ oiKóva ñánde pa'ûme.Yvypóra ojapo ambuéichagua óga oiKo haĝua arapýpe: upéicha opa tetâme jahechaKuaa óga oikoéva ojuehegui. Ikatu oikoe ojuehegui Ta'angarehe, ojejapoháicha, terâ umi ¨mba`e¨ojeipurúva ipype, terä ituichakuérupi,terâ hepykué rupi, terä moópa oñemohenda (okáraygua róga, tavaygua róga), terâ mávape ĝuarâ: hoga'ŷva peguarä, ipirapiretávape ĝuarâ, mboriahúvape ĝuarâ.

Partera Chae – Membyhára Chae

Ha`e Kuñakarai ojehayhu ha oñemomba`eguasúva okahárupi. Kuñakarai imba`eporâva ha imba`ehuaáva, ombohasava`ekue chupe ijypykuéra pe ikuaapy, jepéramo ndaikuatia`atâi kuaapyrére, ikatupyry hembiapokuére.
Ha`e omomemby kuña, ipuru`a ñepyrû guive oipichy kuña rye, hoy`uka chupe pohâ rykue ha oñangareko hese. Oikuaávo mitâ ndaikatúi heñói omyandy tataindy Ramon Mara`ŷngatúpe ha oñepyrû jey oipichy hye, ha`e ohechakuaa mitâ oîrô guapyhápe ha ñandejara rérape oha`â ombojere pe mitâ
Porundy jasy aja oñangarekoi kuña ipuru`ávare omomembýpeve, ojehepyme`ê chupe ikatuháicha, viru terâ kure ra`y ha mba`e.
Membyhára ko`aĝa mbovýma jepéramo oîgueteri táva tuicha mba`e ipytyvô rupi.

Ñepohãno chae

Paraguáype hetaiteve oĩ tapicha hasykatu jave oñepohãnoukáva pohãnohára chaépe ha umichahápe ñe’ẽ ojepuruvéva ñomongetahápe ha’ehína avañe’ẽ. Umi pohãnohára chae oipuru pohãrõ umi mba’e oguerekóva hekohápe. Ndaipóri ha’ekuéraichagua oikuaa porãvéva ka’avo ha ñanamimi oĩva ijerére. Umíva ha’ehína hembipuru. Umi pohã oipuru hikuái oporomonguera haĝua. Oĩ ambue pohãnohára ndoipurúiva ñana. Añetehápe, oĩ oporomongueráva yvy, y térã katu oporopohãnóva ñembo’e rupive. Nahi’ãi jaheja tesaráipe Guaranikuéra oikuaaporãhague upe hekoha. Ndaipóri ka’avo, ita térã mymba hera’ÿva Guaraníme. Ko’ã tapicha imba’ekuaáva apytépe, oĩ avei pe oporomomembýva, oñembohérava partéra chae, oipytyvõva kuña hyeguasúvape imemby haĝua, hogapýpe. Jaikuaaháicha sa’i oĩ kuña ohóva peteĩ tasyópe (hospital) imemby.
Iporã avei ja’e, mba’asykuéra oĩháicha heraha avei Guaraníme. Techapyrãrõ: ohéo térã haru; py'aruru; tavardillo; kambyrujere; mitãreterasy; isípula; topepireko ha ambuéva.
Pohãramo ojepuru ko’ãva: ka'ahái, ka'arẽ; guavirami, taperyva; arasa, yvapurũ; tapekue; tarope, jaguarundi; amba'y, kumanda yvyra'i, mamóne; kokũ, jaguareteka'a; karaguata, mba'ysyvo; ka'arurupe, ka'apiky'i; kalaguala ha ambuéva.

Vy`arâ mara`yngatúva

Vy’arã mara`ŷngatúva
Heta ñande jerovia mara`ŷngatu rehegua ogueru españolkuéra ñane retâme, ha ápe ñande pehengue ypykuéra omoî avei iñarandupy.
Ñembosako`i vy`arâ ojapo kuña ha kuimba`e aty ha oipytyvô umi omba`aposéva pe távape.
Ojejapo avei Tupâópe mara`ŷgatu ára mboyve ñembo`e guasu, ojepurahéi ha mba`e. Avei ojejapo karu guasu, ojejuka mymba oñembohérava “Santo Rymba, ha ojejapo tembi`u héva oñeme`ê haĝua tapicha mboriahúpe.
Upe ára avei ojegueroguata Mara`ŷngatu ra`anga purahéi rorýpe, ñembo`e ha tuicha jerovia upe oñemomorâvare. Oñembokapu ha omyakâ pe jeguata guasu kavaju árigua , mba`epu aty, mara`ŷngatu ra`anga, pa`i ha opavavete ijatýva upe árape.
Ko vy`arâ rupive ijatypaite opavavete táva ra`y isarambíva ambue távare osêva`ekue ojeporeka kuaapyre térâ mba`apo, ha upérupi ombo`ypymakatu ambue tapyî akoindeiñahôhápe itávare.